Υπάρχουν θέματα που, μόνο και μόνο ακούγοντάς τα, μας κάνουν να κρατάμε απόσταση. Ο καρκίνος είναι ένα από αυτά. Δεν θέλουμε να διαβάζουμε γι’ αυτόν, δεν θέλουμε να τον σκεφτόμαστε, πολλές φορές δεν θέλουμε καν να προφέρουμε το όνομά του. Συνδέεται σχεδόν αυτόματα με τη μελαγχολία, τη θλίψη, το αναπόφευκτο. Κι έτσι, όταν ένα βιβλίο δηλώνει από την αρχή ότι περιστρέφεται γύρω από αυτή την ασθένεια, η πρώτη αντίδραση είναι η αποφυγή.
Αυτή ακριβώς ήταν και η δική μου στάση απέναντι στο βιβλίο «Οι μεταλλάξεις». Το έβλεπα στις προθήκες των βιβλιοπωλείων και το προσπερνούσα. «Όχι τώρα», σκεφτόμουν. «Δεν θέλω να βαρύνω – και μάλιστα μέσα στις γιορτές». Οι καλές κριτικές όμως και «το στόμα με στόμα», αυτή η φήμη ότι «είναι κάτι διαφορετικό», τελικά με έκαναν να το πάρω στα χέρια μου. Και να το διαβάσω ολόκληρο μέσα σε ένα Σαββατοκύριακο.
Το βιβλίο, μόλις 200 σελίδων – μικρό σε μέγεθος, όπως μας έχει συνηθίσει η Καρνίβορα – καταπιάνεται με ένα εξαιρετικά ευαίσθητο θέμα από μια εντελώς διαφορετική οπτική. Ο Comensal δεν γράφει ένα μελόδραμα για την ασθένεια. Δεν προσπαθεί να συγκινήσει εύκολα, ούτε να εκβιάσει το συναίσθημα του αναγνώστη. Αντίθετα, επιλέγει έναν δρόμο πιο επικίνδυνο αλλά και πιο ενδιαφέρον: το μαύρο χιούμορ.
Και εδώ βρίσκεται η πρώτη μεγάλη έκπληξη του βιβλίου. Το black humor δεν λειτουργεί ως ασπίδα ή ως άρνηση της πραγματικότητας. Λειτουργεί ως εργαλείο αποφόρτισης. Οι παράλληλες καταστάσεις, οι αντιδράσεις των ανθρώπων γύρω από τον ήρωα, οι λεπτομέρειες της καθημερινότητας, κάνουν την ατμόσφαιρα να ελαφραίνει χωρίς να χάνει τη σοβαρότητά της. Δεν γελάς επειδή το θέμα είναι «ελαφρύ», αλλά επειδή η ζωή – ακόμα και μέσα στην ασθένεια – παραμένει παράλογη, αντιφατική και συχνά ειρωνική.
Ιδιαίτερα εύστοχη είναι η παράλληλη αφήγηση με την ψυχολόγο (με τα πάθη της) και τον νεαρό (με την αρρωστοφοβία του) που ψυχαναλύει. Φαινομενικά, πρόκειται για μια εντελώς διαφορετική ιστορία. Στην πράξη όμως, λειτουργεί σαν καθρέφτης. Δείχνει πώς διαφορετικές «παθολογίες» – σωματικές και ψυχικές – μπορούν να συνυπάρχουν στο ίδιο αφηγηματικό σύμπαν και να φωτίζουν η μία την άλλη. Ο συνδυασμός αυτών των ιστοριών δεν είναι διακοσμητικός· είναι ουσιαστικός και προσθέτει βάθος στο βιβλίο.
Σε ένα βιβλίο όπου ο λόγος, η φωνή και η επικοινωνία δοκιμάζονται σκληρά, η παρουσία ενός παπαγάλου αναλαμβάνει έναν παράδοξο ρόλο: γίνεται η φωνή που επαναλαμβάνει, παραμορφώνει ή επιστρέφει όσα δεν μπορούν πια να ειπωθούν άμεσα. Λειτουργεί σαν καθρέφτης της απώλειας, αλλά και σαν ειρωνικό σχόλιο πάνω στη μηχανικότητα της ομιλίας και στην ανάγκη του ανθρώπου να ακούγεται — ακόμη κι όταν δεν έχει πια τον πλήρη έλεγχο της φωνής του.
Ταυτόχρονα, ελαφραίνει την ατμόσφαιρα χωρίς να την ευτελίζει. Το χιούμορ που γεννά δεν ακυρώνει το βάρος της κατάστασης· αντίθετα, το καθιστά πιο υποφερτό. Ο παπαγάλος ενσαρκώνει με ακρίβεια το πνεύμα του βιβλίου: το παράλογο συνυπάρχει με το τραγικό, το γέλιο με την αγωνία, η απώλεια με την ανάγκη για επικοινωνία.
Στην ουσία, Οι μεταλλάξεις δεν είναι ένα βιβλίο για τον καρκίνο. Είναι ένα βιβλίο για την αλλαγή. Για το πώς μεταλλάσσεται ο άνθρωπος όταν έρχεται αντιμέτωπος με κάτι που δεν μπορεί να ελέγξει. Και, κυρίως, για το πώς μεταλλάσσονται οι άλλοι γύρω του. Οι σχέσεις, το βλέμμα των φίλων, η συμπεριφορά της οικογένειας, ακόμη και η στάση των «ειδικών», όλα αλλάζουν. Η αρρώστια εδώ δεν παρουσιάζεται ως καθαρό δράμα, αλλά ως καταλύτης. Από εκεί, μάλλον, προκύπτει και ο τίτλος του βιβλίου: οι μεταλλάξεις δεν είναι μόνο σωματικές· είναι κοινωνικές, συναισθηματικές, υπαρξιακές.
Αν υπάρχει ένα σημείο που προσωπικά με απομάκρυνε ελαφρώς, αυτό είναι η εκτενής και αρκετά επιστημονική ανάλυση του ιατρικού κομματιού. Σε κάποια σημεία, η λεπτομέρεια και η ορολογία ένιωσα ότι βαραίνουν την αφήγηση και αποσπούν από τη λογοτεχνική της δύναμη. Είναι ίσως συνειδητή επιλογή του συγγραφέα, αλλά ως αναγνώστη με κούρασε.
Παρά τη μικρή αυτή ένσταση, το τελικό αποτύπωμα του βιβλίου είναι θετικό. Πρόκειται για ένα ανθρώπινο, ευφυές και απρόσμενα ανάλαφρο – χωρίς να είναι επιφανειακό – μυθιστόρημα, που καταφέρνει να μιλήσει για ένα δύσκολο θέμα χωρίς να σε συνθλίβει. Αντίθετα, σε κάνει να σκεφτείς και σίγουρα να γελάσεις!
Βαθμολογία: ⭐️⭐️⭐️½ / 5
Ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί, ακριβώς επειδή δεν είναι αυτό που φοβάσαι ότι είναι.
Το βιβλίο “Οι μεταλλάξεις¨κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Carnivora.
