Είσαι μουτζαχεντίν της υγιεινής διατροφής. Δε θυμάσαι πλέον τι γεύση έχει η ζάχαρη, έχεις εξοστρακίσει το junk food, είσαι ικανός να κάνεις Πάσχα τρώγοντας ένα μπολ με μούρα αντί για αρνάκι στη σούβλα. Λες όχι σε νυχτερινές εξόδους αν πρόκειται να κάτσεις σε ένα τραπέζι έχοντας μπροστά σου πιάτα με ανθυγιεινούς μεζέδες, γεμάτους ”αμαρτωλά” λιπαρά, συντηρητικά και υδατάνθρακες. Διαβάζεις σχολαστικά όλα τα νέα σχετικά με νέες ”καθαρές” τροφές, συστατικά και συνταγές: Τσία, κινόα, φαγόπυρο, λαχανικά ή κοτόπουλο μαγειρεμένα sous vide. Είσαι ικανός να καταπιείς ο,τιδήποτε πικρό, στυφό, άγευστο, αν πειστείς ότι θα κάνει καλό στον οργανισμό σου.
Πολλοί από εμάς αποδεχόμαστε οποιαδήποτε τάση για υγιεινά τρόφιμα υπόσχεται να προσφέρει μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.
Kαι καλά κάνουμε, θα πείτε. Αυτό έλειπε τώρα να μας τη λένε επειδή θέλουμε να απαλλαγούμε από το junk food και να ακολουθούμε μια πιο υγιεινή διατροφή…
Αλλά οι καλές προθέσεις, όπως αποδεικνύεται, μπορούν να πάνε πολύ μακριά. Τα τελευταία χρόνια, γιατροί και ερευνητές έχουν δει μια αύξηση της ορθορεξίας, της διατροφικής διαταραχής που επικεντρώνεται στην υγιεινή διατροφή στην υπερβολή της
Το 1997, ο γιατρός Στίβεν Μπράτμαν επινόησε τον όρο «ορθορεξία» ως απάντηση στους ασθενείς του που ήταν καλά σωματικά αλλά «τρελάθηκαν» με τις διατροφικές τους συνήθειες.
Η δουλειά του Bratman παρατήρησε δύο στάδια ορθορεξίας. Υγιεινή ορθορεξία, με ενδιαφέρον για υγιεινή διατροφή χωρίς παθολογικά χαρακτηριστικά, και νευρική ορθορεξία, με εμμονή στην υγιεινή διατροφή.
Σε αντίθεση με άλλες διαταραχές, στην ορθορεξία δεν παίζει ρόλο η ποσότητα των τροφίμων που θα καταναλωθούν, αλλά η ποιότητα τους.
«Πολλοί άνθρωποι μπορούν να τρώνε υγιεινά χωρίς να είναι ορθορεξικοί», λέει ο Bratman. «Η διαφορά είναι η εμμονή και ο περιορισμός που προκαλεί κακό».
Η υπερβολική ενασχόληση με το είδος της τροφής γίνεται προκειμένου οι άνθρωποι αυτοί να αποφύγουν ασθένειες και να βελτιώσουν με τον τρόπο αυτό την υγεία τους συνολικά. Γι’ αυτό και τις περισσότερες φορές η ορθορεξία ξεκινάει “αθώα”, με την επιθυμία του ατόμου να βελτιώσει τις διατροφικές συνήθειες και την ποιότητα της ζωής του.
Ένα «δύσκολο» διατροφικό πρόβλημα
Η ορθορεξία συνδέεται με την τελειομανία, την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και το άγχος. Τα χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν άκαμπτες επιλογές τροφίμων, σχολαστικό σχεδιασμό και εστίαση στο φαγητό ως πηγή υγείας και όχι ευχαρίστησης.
Ορισμένες έρευνες υπολογίζουν ότι το 6,9 τοις εκατό του γενικού πληθυσμού παλεύει με αυτήν. Το 35 έως 58% των ”ομάδων υψηλού κινδύνου” αυτής της διαταραχής περιλαμβάνουν επαγγελματίες υγείας, αθλητές, καλλιτέχνες και άλλους με τάσεις τελειομανίας.
«Η ορθορεξία είναι δύσκολη γιατί το να τρώμε υγιεινά είναι καλό για εμάς», λέει η Jennifer Wildes, καθηγήτρια ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο Ιατρικής. «Αλλά όταν παρεμβαίνει στην ψυχοκοινωνική λειτουργία και η σκέψη να φας τούρτα γενεθλίων σε κάνει να ξεσπάσεις σε κλάματα, είναι ένα μεγάλο σημάδι ότι χρειάζεσαι βοήθεια».
Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι η ορθορεξία είναι σε άνοδο.
Τα social media παίζουν το ρόλο τους
Οι ειδικοί λένε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παίζουν ρόλο στη διαιώνιση της ορθορεξίας. «Είναι δύσκολο να πει κανείς αν υπάρχει άνοδος στην ορθορεξία επειδή μάθαμε να την αναγνωρίζουμε ή επειδή τροφοδοτείται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης», λέει η Wildes. «Πιθανότατα, είναι και τα δύο».
«Υπήρχε πάντα μια σχέση μεταξύ της κατανάλωσης των μέσων ενημέρωσης και της αντίληψης για το σώμα σας ή των διατροφικών συμπεριφορών σας», λέει ο T. Makana Chock, καθηγητής στο Newhouse School of Public Communications του Πανεπιστημίου Syracuse. «Αλλά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι διαφορετικά επειδή είναι κοινωνικά και οι άνθρωποι έχουν την τάση να ανήκουν σε μια ομάδα, ακόμα κι αν πρόκειται για μια ομάδα ανθρώπων που δεν έχουμε γνωρίσει ποτέ προσωπικά».
Μια αναζήτηση του TikTok για «καθαρή διατροφή» δημιούργησε 64,5 εκατομμύρια δημοσιεύσεις. «Τι τρώω σε μια μέρα», ένας κοινός όρος στις κοινωνικές πλατφόρμες, εξιστορεί την καθημερινή πρόσληψη φαγητού από τους influencers, συμπεριλαμβανομένου ενός μπολ με αγγούρια και των ημερών με έλλειμμα θερμίδων.
«Οι ορθορεξικοί αναπτύσσουν αρκετά περίτεχνους κανόνες σχετικά με την καθαρή διατροφή και τη ζωή και τους τηρούν», λέει ο David J. Alperovitz, διευθυντής του Klarman Eating Disorders Center στο νοσοκομείο McLean. «Οι άνθρωποι έλκονται προς πράγματα που μπορούν να ελέγξουν όταν αισθάνονται άγχος και το φαγητό και η διατροφή, καθώς και το βάρος, το σχήμα και το μέγεθος του σώματος, είναι ποσοτικά μετρήσιμα».
Κατά ειρωνικό τρόπο, παρά την κατανάλωση επαρκών θερμίδων, ορισμένοι ορθορεξικοί άνθρωποι μπορεί να υποσιτίζονται επειδή η περιορισμένη διατροφή τους δεν παρέχει τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται.
«Είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε ότι η επιδίωξη της υγιεινής ζωής μπορεί να γίνει ακραία και να δημιουργήσει σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα», λέει η Doreen S. Marshall, διευθύνουσα σύμβουλος του National Eating Disorders Association (NEDA).
Θες να μάθεις αν είσαι στη ζώνη κινδύνου; Κάνε το τεστ
Το ερωτηματολόγιο του Bratman με τις 10 ερωτήσεις, για μονολεκτικές απαντήσεις “Ναι” και “Όχι”, είναι το εξής:
- Αφιερώνετε πάνω από 3 ώρες τη μέρα, αναλογιζόμενοι τη διατροφή σας;
- Προγραμματίζετε τα γεύματά σας πολλές μέρες πριν;
- Είναι σημαντικότερη η διατροφική αξία του γεύματος από την ευχαρίστηση που σας προκαλεί τρώγοντάς το;
- Έχει μειωθεί η ποιότητα της ζωής σας, ενώ έχει αυξηθεί εκείνη της διατροφής σας;
- Έχετε γίνει πιο αυστηροί με τον εαυτό σας;
- Έχει βελτιωθεί η αυτοεκτίμησή σας επειδή τρώτε υγιεινά;
- Έχετε σταματήσει να τρώτε φαγητά που συνηθίζατε να απολαμβάνετε, προκειμένου να τρώτε τα “σωστά” φαγητά;
- Σας εμποδίζουν οι διατροφικές σας συνήθειες από το να τρώτε έξω, απομακρύνοντάς σας από το οικογενειακό και φιλικό σας περιβάλλον;
- Αισθάνεστε ενοχές, όταν δεν τηρείτε τη διατροφή σας;
- Αισθάνεστε καλά με τον εαυτό σας και πως έχετε τον πλήρη έλεγχο, όταν τρώτε υγιεινά;
Οι φαινομενικά “αθώες” ερωτήσεις που τίθενται στο παραπάνω ερωτηματολόγιο μπορούν να καταδείξουν κατά πόσο ένας άνθρωπος κλίνει προς την ορθορεξία (αν έχει απαντήσει σε 4-5 ερωτήσεις “Ναι”) και κατά πόσο κάποιος έχει ξεπεράσει τα όρια (πάνω από 5 ερωτήσεις με καταφατική απάντηση) και έχει ανάγκη από βοήθεια.
Η αντιμετώπιση και θεραπεία των διατροφικών διαταραχών είναι μία πολύπλοκη διαδικασία.
Το γεγονός πως προϋποτίθεται η παραδοχή ύπαρξης προβλήματος δυσκολεύει πολύ τη θεραπεία, καθώς στην περίπτωση της ορθορεξίας ο ασθενής είναι απόλυτα πεπεισμένος πως δεν πάσχει από κάποια διατροφική διαταραχή και άρα δεν χρειάζεται βοήθεια.
Η σωστή αντιμετώπιση περιλαμβάνει τη βοήθεια ενός ειδικού διαιτολόγου-διατροφολόγου σε συνεργασία με ένα ψυχολόγο.
