Από την πρώτη παγκόσμια οικονομική διάσωση των Ρωμαίων μέχρι τα δάνεια με επιτόκιο 33% πριν από 5.000 χρόνια, οι άνθρωποι σχεδόν πάντα βρίσκονταν σε οικονομική κρίση.
Το πρώτο καταγεγραμμένο όνομα στην ανθρώπινη ιστορία δεν ανήκε σε βασιλιά ή ιερέα. Ανήκε σε έναν Σουμέριο ζυθοποιό ονόματι Kashim και το όνομά του ήταν χαραγμένο σε μια πήλινη πλάκα για να τεκμηριώσει ένα δάνειο που είχε πάρει.
Πριν από περίπου 5.000 χρόνια, δανείστηκε λίγο κριθάρι για να φτιάξει μια παρτίδα μπύρας – και, αξιοσημείωτα, κατέγραψε τα χρέη του.
Υπήρχε μόνο ένα μικρό πρόβλημα: το επιτόκιο ήταν 33% και ο χρόνος τελείωνε. Θα μπορούσαν να φτιάξουν την μπύρα αρκετά γρήγορα; Θα πληρωνόταν; Θα κατέρρεε η τιμή του κριθαριού και θα τον εξαφάνιζε;
«Μπορούμε να φανταστούμε τον Kashim, αργά το βράδυ, να προσεύχεται για μια πλούσια σοδειά», γράφει ο οικονομολόγος David McWilliams στο βιβλίο “The History of Money: A Story of Humanity”.
Το επιτόκιο του δανείου του δεν ήταν αυθαίρετο — ήταν «η τιμή του χρόνου, εκφρασμένη με χρήματα», γράφει ο McWilliams. Αντιπροσώπευε τον υπολογισμό του κινδύνου, του κόστους ευκαιρίας και την απελπισία του δανειολήπτη από τον δανειστή. Έτσι λειτουργεί το επιτόκιο, είτε είσαι ζυθοποιός της Εποχής του Χαλκού είτε ένας Millennial με φοιτητικό χρέος.
Μεταφερόμαστε στην Πομπηία. Σε 19 από τα 29 όμορφα διακοσμημένα ψηφιδωτά που έχουν ανακαλύψει οι αρχαιολόγοι στην αρχαία πόλη, εμφανίζεται μια επαναλαμβανόμενη εικόνα. Είναι ένας φτερωτός άνδρας που κρατάει μια σακούλα με νομίσματα — ο θεός Ερμής.
Τον εκτιμούσαν ιδιαίτερα όχι λόγω κάποιας ολύμπιας δεξιοτεχνίας, αλλά επειδή ήταν ο θεός του εμπορίου — «διαπραγματευτής, πωλητής, γόης, έμπιστος συνεργάτης καθώς και απατεώνας, τοκογλύφος και διαπραγματευτής», γράφει ο McWilliams.
Οι Ρωμαίοι δεν λάτρευαν μόνο το χρήμα. Έκαναν όπλο την πίστωση με τρόπους που μοιάζουν τρομακτικά σύγχρονοι. Είχαν τράπεζες, τραπεζίτες, στεγαστικά δάνεια και κερδοσκοπικές φούσκες ακινήτων. Και, το 33 μ.Χ., βίωσαν αυτό που ο McWilliams αποκαλεί «την πρώτη πιστωτική κρίση στον κόσμο».
Ο αυτοκράτορας Τιβέριος απολάμβανε την ημι-συνταξιοδότησή του στο Κάπρι όταν η είδηση ενός φερόμενου πραξικοπήματος διέλυσε την ηρεμία του. Ένας νεαρός ονόματι Σηιανός είχε συσπειρώσει γερουσιαστές και αριστοκράτες για να τον ανατρέψουν. Ο Τιβέριος, οξυδερκής και αδίστακτος, εξουδετέρωσε τους συνωμότες.
Μόλις εντόπισαν τους προδότες, σκότωσαν τον Σηιανό – και πήγαν τα πράγματα ακόμη παραπέρα.
«Συγκλονισμένος από τον τεράστιο αριθμό γερουσιαστών που ήταν έτοιμοι να τον προδώσουν, ο Τιβέριος κινήθηκε εναντίον τους στο σημείο που τους έπληττε περισσότερο: τις τσέπες τους», γράφει ο McWilliams. Η Γερουσία, όπως αποδείχθηκε, διεξήγαγε μια τεράστια απάτη δανεισμού, δανειζόμενη με χαμηλά επιτόκια στη Ρώμη και δανείζοντας σε όλες τις επαρχίες με τοκογλυφικά επιτόκια. Ο Τιβέριος ψήφισε έναν νόμο που ανάγκαζε τους γερουσιαστές να διατηρούν ένα ποσοστό του εισοδήματός τους σε ιταλικές γαίες, πράγμα που σήμαινε ότι έπρεπε να ξεφορτωθούν αμέσως τις κερδοσκοπικές επαρχιακές τους ιδιοκτησίες. Οι τιμές της γης γκρεμίστηκαν. Τα χρέη παρέμειναν. Οι ισολογισμοί κατέρρευσαν.
«Η αυτοκρατορία βρισκόταν στη μέση μιας άνθησης των ακινήτων, το ταμείο ήταν γεμάτο και τα χαμηλά επιτόκια είχαν ωθήσει τις τιμές της γης προς τα πάνω», γράφει ο McWilliams. Στη συνέχεια, όλα σταμάτησαν. Οι τράπεζες ζήτησαν δάνεια. Οι Ρωμαίοι συσσώρευσαν χρυσό και ασήμι. Η ρευστότητα εξαφανίστηκε. Ο πανικός που προέκυψε εξαπλώθηκε σε όλο το σύστημα — οι γαιοκτήμονες έπρεπε να πουλήσουν ακίνητα υψηλής ποιότητας στη Ρώμη και το Κάπρι για να καλύψουν απερίσκεπτες επενδύσεις στη Συρία και την Αίγυπτο. Ήταν το 2008, αλλά με τήβεννους.
Μετά από πολλή σκέψη, ο Τιβέριος συνειδητοποίησε ότι το είχε παρατραβήξει. Ήθελε να δώσει ένα μάθημα στους συνωμότες, αλλά αντίθετα είχε θέσει σε κίνδυνο ολόκληρο το ρωμαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Η λύση του; Διέσωσαν τις τράπεζες διοχετεύοντας 100 εκατομμύρια σηστερσια στις πιστωτικές αγορές, παίρνοντας γη αξίας διπλάσιας από το ποσό του δανείου ως εγγύηση.
«Ο Τιβέριος έγινε ο «δανειστής έσχατης ανάγκης» — ο κεντρικός τραπεζίτης του αρχαίου κόσμου», γράφει ο McWilliams. «Έγραψε το εγχειρίδιο για τον Μπεν Μπερνάνκι, τον πρόεδρο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008, εισάγοντας ποσοτική χαλάρωση, ρωμαϊκού τύπου».
Το πιο ανατριχιαστικό μέρος της ιστορίας του ΜακΓουίλιαμς ασχολείται με το χρήμα ως όπλο πολέμου – και τους δύο δικτάτορες του εικοστού αιώνα που το κατάλαβαν αυτό καλύτερα από τον καθένα.
Σε μια συνέντευξη που δημοσιεύτηκε στην «Daily Chronicle» τον Απρίλιο του 1919, ο Βλαντιμίρ Λένιν παρουσίασε το σχέδιό του για την εξόντωση του καπιταλισμού διαφθείροντας το ρωσικό νόμισμα. «Εκατοντάδες χιλιάδες χαρτονομίσματα ρουβλιών εκδίδονται καθημερινά από το δημόσιο ταμείο μας με την σκόπιμη πρόθεση να καταστρέψουν την αξία του χρήματος», εξήγησε ο Λένιν. «Ο απλούστερος τρόπος για να εξοντώσουμε το ίδιο το πνεύμα του καπιταλισμού είναι να πλημμυρίσουμε τη χώρα με χαρτονομίσματα υψηλής ονομαστικής αξίας χωρίς κανενός είδους οικονομικές εγγυήσεις».
Ο Λένιν ενεργοποίησε το επίσημο νομισματοκοπείο της Ρωσίας για να τυπώσει άχρηστο χαρτί, υπολογίζοντας ότι μόλις ακόμη και ο πιο απλός χωρικός συνειδητοποιήσει ότι ένα χαρτονόμισμα των χιλίων ρουβλιών ήταν απλώς ένα κομμάτι χαρτί, «η μεγάλη ψευδαίσθηση της αξίας και της δύναμης του χρήματος, στο οποίο βασίζεται το καπιταλιστικό κράτος, θα έχει καταστραφεί».
Ο Χίτλερ συμμεριζόταν την κατανόηση του Λένιν για τη δύναμη του χρήματος, αν και η προσέγγισή του ήταν πιο χειρουργική. Τον Μάιο του 1942, οραματίστηκαν ένα εκπληκτικό σχέδιο: να τυπώσουν τέλειες πλαστές βρετανικές λίρες και να τις ρίξουν από αέρος πάνω από τη Βρετανία για να προκαλέσουν υπερπληθωρισμό και να καταστρέψουν την οικονομία του εχθρού από μέσα.
«Ο Χίτλερ και ο Λένιν μπορεί να ήταν σε αντίθετες πλευρές ιδεολογικά, αλλά και οι δύο καταλάβαιναν τη φαινομενική δύναμη του χρήματος», γράφει ο McWilliams. «Υπονομεύοντας το χρήμα, υπονομεύετε τον κοινωνικό ιστό».
Για να ολοκληρώσουν την επιχείρηση παραχάραξης, οι Ναζί έστειλαν ένα τηλεγράφημα σε στρατόπεδα συγκέντρωσης καλώντας σε τυπογράφους, χαράκτες, καλλιτέχνες, χρωματιστές, τυπογράφους, ειδικούς σε χαρτί, πρώην τραπεζικούς υπαλλήλους, μαθηματικούς και αποκρυπτογράφους. «Μια απελπισμένη ομάδα τραυματισμένων, αδυνατισμένων ανδρών μπήκε κουτσαίνοντας στο Σάξενχαουζεν από στρατόπεδα σε όλο το Τρίτο Ράιχ», γράφει ο McWilliams. «Αυτές οι 142 Ψυχές είχαν την εντολή να σπάσουν την Τράπεζα της Αγγλίας».
Ανάμεσά τους ήταν ο Salomon “Sally” Smolianoff, ένας ζωγράφος πορτρέτων που έγινε αρχιπλαστογράφος. Ένας αξιωματικός των SS ονόματι Bernhard Krueger, ο οποίος είχε συλλάβει προηγουμένως τον Smolianoff σε μια καταστολή εγκλημάτων στο Βερολίνο, τώρα τον χρειαζόταν για να πλαστογραφήσει λίρες.
“Ο Krueger, ο Ναζί, ήξερε ότι χρειαζόταν τον Smolianoff, τον Εβραίο”, γράφει ο McWilliams. Σε μια παράξενη ιδιορρυθμία της Μοίρας που του έσωσε τη ζωή, ο Smolianoff βρέθηκε να ηγείται της επιχείρησης στα οικοδομικά τετράγωνα 18 και 19, απομονωμένα από το υπόλοιπο Sachsenhausen.
Οι πλαστογράφοι των στρατοπέδων συγκέντρωσης πέτυχαν θεαματικά. “Τύπωσαν 132.610.945 λίρες πλαστών χαρτονομισμάτων στερλινών, που ισοδυναμούν με περίπου 7,5 δισεκατομμύρια λίρες ή 10 δισεκατομμύρια δολάρια σε σημερινά χρήματα”, γράφει ο McWilliams.
Το σχέδιο ήταν να ρίξουν αυτά τα χαρτονομίσματα πάνω από τη Βρετανία χρησιμοποιώντας μοίρες γερμανικών βομβαρδιστικών που ήταν διαθέσιμα το 1942. Αλλά μέχρι τη στιγμή που τα πλαστά χαρτονομίσματα ήταν έτοιμα το 1943, η πολεμική κατάσταση είχε αλλάξει. Η Γερμανία έχανε, οι πόροι της Luftwaffe ήταν περιορισμένοι στη Ρωσία και η μαζική ρίψη πλαστών χαρτονομισμάτων δεν έγινε ποτέ.
Αντίθετα, τα SS χρησιμοποίησαν τα πλαστά χαρτονομίσματα για να αγοράσουν πολεμικό υλικό στη μαύρη αγορά, να δωροδοκήσουν αξιωματούχους και να φυγαδεύσουν κεφάλαια στην Αργεντινή. Η στερλίνα ήταν το παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, πράγμα που σήμαινε ότι τα πλαστά χαρτονομίσματα μπορούσαν να ξεπλυθούν οπουδήποτε. Τα πλαστά ήταν τόσο τέλεια που όταν η Τράπεζα της Αγγλίας ανακάλυψε ότι οι Ναζί χρησιμοποιούσαν ύποπτα μεγάλα ποσά λιρών – συμπεριλαμβανομένης της πληρωμής των λύτρων του Μουσολίνι σε πλαστά χαρτονομίσματα – απέσυρε όλα τα παλιά χαρτονομίσματα των πέντε λιρών και εισήγαγε μια εντελώς νέα παρτίδα.
Εξετάζοντας διάφορες στιγμές στην ιστορία, ο McWilliams αποκαλύπτει μια ανησυχητική γραμμή: οι άνθρωποι συνεχίζουν να κάνουν τα ίδια λάθη με τα χρήματα επειδή η θεμελιώδης φύση του χρήματος δεν έχει αλλάξει. Αφορά ακόμα την εμπιστοσύνη, εξακολουθεί να αφορά την τιμολόγηση του χρόνου και του κινδύνου, εξακολουθεί να είναι ικανό να χτίσει αυτοκρατορίες ή να τις καταστρέψει. Ο Λένιν και ο Χίτλερ καταλάβαιναν αυτό που γνώριζε ο Τιβέριος δύο χιλιετίες νωρίτερα.
«Τα χρήματα μπορούν να είναι πιο ισχυρά από τη θρησκεία, την ιδεολογία ή τους στρατούς», γράφει ο McWilliams.
Δημοσίευση: Daily Mail
