Παρορμητική αγορά. Ξέρετε γιατί μιλάμε. Είναι όταν ξεκινάτε αυτά τα ύπουλα «μμμ, μάλλον δεν το χρειάζομαι αυτό, αλλά… γιατί όχι;» και ξαφνικά το πορτοφόλι σας αρχίζει να αλαφραίνει επικίνδυνα. Και με όλη αυτή τη συζήτηση για πιθανή παγκόσμια ύφεση, είναι λογικό να θέλετε να είστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με τις δαπάνες σας.
Το να αντιστέκεσαι στην παρόρμηση για ψώνια μπορεί να φαίνεται σαν τιμωρία, αλλά δεν χρειάζεται να είναι. Κανείς δεν λέει ότι δεν μπορείτε να κάνετε ψυχοθεραπεία μέσω shopping – στην πραγματικότητα, κάνοντάς το «μπορεί να απελευθερώσετε ένα σωρό ορμόνες ευτυχίας, όπως η ντοπαμίνη», λέει η Lindsay Bryan-Podvin, LMSW, CFT, συγγραφέας του The Financial Anxiety Solution. Ωστόσο, «αν οι τυχαίες ”εκρήξεις” αγορών επηρεάζουν την δυνατότητά σας να πληρώνετε τους λογαριασμούς σας ή το χρησιμοποιείτε ως μηχανισμό αντιμετώπισης, τότε γίνεται πρόβλημα».
Αντ ‘αυτού, σκεφτείτε να κάνετε μια παύση πριν αγοράσετε, έτσι ώστε να διασφαλίσετε ότι τα χρήματά σας θα πηγαίνουν σε πράγματα που προσθέτουν αξία στη ζωή σας—είτε αυτό είναι η αποταμίευση για τα δύσκολα, η κάλυψη των βασικών ειδών χωρίς άγχος ή η απόκτηση ενός προϊόντος που πραγματικά θα απολαύσετε (σε αντίθεση με αυτά τα υπερτιμημένα παπούτσια που θα φορέσετε μια φορά και μετά θα το μετανιώσετε).
Φυσικά, οι παρορμητικές αγορές είναι εξ ορισμού «απρογραμμάτιστες και συναισθηματικά καθοδηγούμενες», όπως επισημαίνει η Bryan-Podvin. Εδώ είναι που πρέπει να συζητήσουμε κάποιες εγκεκριμένες από τους ειδικούς χρηματοοικονομικές στρατηγικές, που μπορούν να βοηθήσουν ώστε να καταλαγιάσουν αυτές οι παρορμήσεις της στιγμής.
- Δώστε διορία 24 ώρες—ή καλύτερα, μια εβδομάδα.
Όταν βαριέστε, είστε αγχωμένοι και πέσετε πάνω σε μια εκπτωτική προσφορά, ακόμα και κάτι τόσο ανόητο όσο ένα μοντέρνο αξεσουάρ τηλεφώνου ή μια vintage (αλλά υπερτιμημένη) καφετιέρα μπορεί ξαφνικά να γίνει «must have». Σύμφωνα με την Traci Williams, PsyD, CFT, κλινικό ψυχολόγο με έδρα την Ατλάντα και πιστοποιημένο οικονομικό θεραπευτή, η παρορμητική αγορά συνήθως περιλαμβάνει μια απόφαση κλασμάτων του δευτερολέπτου. «Βλέπεις κάτι που νομίζεις ότι θέλεις, το αγοράζεις αμέσως και μετά συνειδητοποιείς ότι ίσως δεν άξιζε αυτό που πλήρωσες ή δεν το ήθελες πραγματικά», λέει η Δρ Ουίλιαμς. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κάθε ειδικός συνιστά να περιμένετε τουλάχιστον 24 ώρες πριν ολοκληρώσετε οποιαδήποτε αγορά.
Μια παρόμοια στρατηγική είναι να κάνετε μια τρέχουσα λίστα επιθυμιών με πράγματα που σκέφτεστε, είτε πρόκειται για μια νέα κομψή τοστιέρα για να αντικαταστήσετε αυτή που έχετε, μια ρετρό κιθάρα στο Craigslist ή μια μάσκα θεραπείας με κόκκινο φως. Στη συνέχεια, στο τέλος της εβδομάδας ή λίγο πριν τις εκπτώσεις ελέγξτε κάθε αντικείμενο για να δείτε τι εξακολουθεί να σας προκαλεί ενθουσιασμό και για τι έχετε ήδη χάσει το ενδιαφέρον σας.
Και με τις δύο προσεγγίσεις, η αίσθηση του επείγοντος συχνά εξασθενεί αφού κοιμηθείτε ή συνεχίσετε τη μέρα σας. «Και αυτή η χρονική περίοδος είναι η διαφορά μεταξύ της λήψης μιας παρορμητικής απόφασης και μιας συνειδητοποιήμενης απόφασης», λέει η Δρ Ουίλιαμς.
- Δουλέψτε με το ακρωνύμιο TAPER.
Αγγλικό ακρωνύμιο, το οποίο θα μεταφέρουμε στα ελληνικά. Αφορά στις λέξεις Timing, Affordability, Purpose, Emotional State και Regret. Σύμφωνα με τη Megan McCoy, PhD, LMFT, CFT, επίκουρη καθηγήτρια προσωπικού οικονομικού σχεδιασμού στο Kansas State University, μερικές γρήγορες ερωτήσεις μπορούν να σας βοηθήσουν να καταλάβετε αν αξίζει πραγματικά τον κόπο να ξοδέψετε τα χρήματα που κερδίσατε. Την επόμενη φορά που θα σας έρθει μια ακαταμάχητη παρόρμηση, εξετάστε την ακόλουθη λίστα ερωτήσεων:
Timing: “Το ήθελα αυτό εδώ και καιρό, ή είναι μια ξαφνική νέα επιθυμία;”
Δυνατότητα αγοράς: “Μπορώ να το αγοράσω χωρίς να χρησιμοποιήσω την πιστωτική μου κάρτα; Μήπως θα πρέπει να θυσιάσω τα απαραίτητα, όπως λογαριασμούς, είδη super market ή αποπληρωμή χρεών;”
Σκοπός: «Αντικαθιστά ή αναβαθμίζει κάτι απαραίτητο (όπως σπασμένη συσκευή, φθαρμένα παπούτσια);»
Συναισθηματική κατάσταση: «Αγοράζω από πλήξη, λύπη ή ενθουσιασμό—ή επειδή βελτιώνει πραγματικά τη ζωή μου;»
Δυνατότητα να αλλάξω γνώμη: «Θα μετανιώσω που δεν το αγόρασα αν περιμένω μια μέρα ή μια εβδομάδα;»
«Αν, μετά από λίγο καιρό, εξακολουθείτε να το θέλετε, είναι πιο πιθανό να είναι μια γνήσια απόφαση και όχι μια παρορμητική αγορά», λέει η Δρ McCoy.
- Καταργήστε την εγγραφή σας από τα email μάρκετινγκ του αγαπημένου σας καταστήματος. Απαλλαγείτε από τα καθημερινά μηνύματα για έκπτωση 15%, νέες αφίξεις ή υπενθυμίσεις τύπου “Άφησες κάτι στο καλάθι σου”. Η Δρ. Ουίλιαμς συνιστά να πατήσεις το κουμπί κατάργησης εγγραφής και να καθαρίσεις τα εισερχόμενά σου από τον πειρασμό.
- Καταργήστε τα στοιχεία της χρεωστικής ή της πιστωτικής σας κάρτας από τους αποθηκευμένους τρόπους πληρωμής.
Είναι εύκολο να παρασυρθείς όταν τα στοιχεία της πιστωτικής σου κάρτας και η διεύθυνση χρέωσής σου είναι ήδη αποθηκευμένα — και το μόνο που έχεις να κάνεις είναι να κάνεις κλικ στο “επιβεβαίωση”. Γι’ αυτό οι ειδικοί με τους οποίους μιλήσαμε συνιστούν τη διαγραφή αυτών των προσωπικών στοιχείων από τους αγαπημένους σας ιστότοπους και εφαρμογές αγορών (ή την απενεργοποίηση της αυτόματης αποθήκευσης στη συσκευή σας).
«Μπορείτε επίσης να αποθηκεύσετε φυσικές κάρτες σε ένα συρτάρι», προτείνει ο Δρ ΜακΚόι. Η ιδέα είναι απλή: Κάνοντας τη διαδικασία αγοράς λίγο πιο άβολη, «αυτό σας αναγκάζει να σκεφτείτε μερικά λεπτά πριν αγοράσετε», εξηγεί ο Δρ Ουίλιαμς. «Πρέπει να σηκωθείς μέχρι το πορτοφόλι σου, έτσι είναι λιγότερο πιθανό να ξοδέψεις παρορμητικά».
- Υιοθετήστε αγορές μόνο με μετρητά.
Σύμφωνα με την Δρ. Ουίλιαμς, υπάρχει στην πραγματικότητα κάποια έρευνα που υποστηρίζει ότι η χρήση μετρητών θα μπορούσε να σας βοηθήσει να ψωνίσετε πιο συνειδητοποιημένα. Αυτό συμβαίνει επειδή, σε αντίθεση με μια πιστωτική κάρτα που μπορεί να σας δώσει την ψευδαίσθηση ότι έχετε απεριόριστα κεφάλαια, βλέπετε τα χρήματα να φεύγουν από τα χέρια σας. Και αυτή η επιπλέον επίγνωση, λέει η Δρ Ουίλιαμς, μπορεί να περιορίσει τη νοοτροπία ”χάνω την αίσθηση του χρήματος” που συχνά συνοδεύεται από επιλογές χωρίς επαφή με χρήμα.
Για να είμαστε ξεκάθαροι, όμως, ο στόχος δεν είναι να μην αγοράσετε ποτέ τίποτα – είναι να είστε πιο σκόπιμοι και ενημερωμένοι όταν το κάνετε. Τελικά, θα επωφεληθείτε περισσότερο από τα πράγματα που αγοράζετε—διατηρώντας παράλληλα το πορτοφόλι σας υπό έλεγχο – και μαζί και την ηρεμία σας.
